همه چی دونی

 کِبریت، چوب کوچک و باریکی است که در نوک آن گوگرد یا دیگر مواد شیمیایی باشد.(1)

نام

واژه کبریت پیش از ساخت کبریت‌های شیمیایی امروزی در پارسی و عربی در معنای گوگرد استفاده می‌شد. ریشه واژه کبریت به واژه کوپریتو (kuprītu) اکدی بازمی‌گردد که نخست زبان آرامی آن را به صورت ku-eb̲h̲rīt̲h̲ā وام گرفت و سپس عربی و پارسی آن را از آرامی وام گرفتند.^[۲]

پیشینه

در قدیم برای روشن کردن آتش، یک چوب نوک تیز یا مته مخصوصی که برای همین کار درست شده را روی یک صفحه پهن می‌چرخانند و پهلوی آن ماده خشکی مانند مو یا کهنه یا ریشه و چوب‌های پوسیده قرار می‌دادند و آن‌را آنقدر می‌چرخانند تا گرمی حاصله باعث آتش زدن ماده مزبور می‌شد. در بعضی قبایل نیمه متمدن کنونی نیز با سنگ آتش‌زنه و آهن آتش روشن می‌کنند.

در گذشته هم‌چنین از پاره چوب‌های باریک یا چوب شاهدانه، کبریت ساخته می‌شد که یک یا دو سر آن را در گوگرد مذابی فرو کرده‌بودند که در برخورد با جسمی افروخته آتش می‌گرفته‌است. تقریباً در سه قرن پیش دانشمندان راه‌های مخصوصی برای بدست آوردن آتش پیدا کردند از آنجمله یکی از آنها مقداری سولفور را در مخلوطی از کلرات دو پتاسیم و قند افکند از این عمل شعله‌ای افروخته شد. پس از آن یکی دیگر از دانشمندان مقداری سولفور را بر نوک چوبی مالید و آنرا کمی در اسید سولفوریک نگاه داشت بعداً مقداری کلرات دو پتاسیم و قند تهیه کرده چوب مزبور را در آن فرو برد در این وقت واکنش‌های شیمیایی باعث افروخته شدن سولفور گشت و چوب نیز آتش گرفت.

این روش خیلی گران تمام می‌شد و تنها پولداران می‌توانستند از آن استفاده کنند و افزون بر این متضمن خطراتی هم بود چون آتش را به اطراف پرتاب می‌کرد و اغلب ممکن بود لباس اشخاص را بسوزاند.

نخستین کبریت شیمیایی در سال ۱۸۲۷ میلادی توسط «جان واکر» اختراع شد. این کبریت‌ها چوب‌های باریکی بودند که سرهای آن‌ها نخست گوگردی شده و سپس در کلرات پتاسیم و رصن و گوگرد اکسیژنه آغشته می‌شد و در آخر در محلول اسید سولفوریک فرو برده می‌شد. در سال ۱۸۳۰ میلادی شارل سوریای فرانسوی کبریت فسفری را اختراع کرد که با فسفر سفید ساخته می‌شد. او تصادفی یکی از کبریت‌ها را به دیواره‌ای که از فسفر سفید پوشیده شده بود مالش داد و ملاحظه کرد که کبریت بلافاصله مشتعل گردید.

بعدها این کبریت به کبریتی تبدیل شد که بر اثر مالش با کاغذ شیشه‌ای آتش می‌گرفت. امروزه تقریباً میلیون‌ها کبریتی که در دنیا استعمال می‌شود همه بطریق مالش آتش روشن می‌کنند. خمیر این کبریت‌ها از کلرات پتاسیم، سولفور آنتیمون و آب صمغ بود. به دلیل خطر استفاده از فسفر سفید کارل رانس و لوندسترم فسفر بی‌شکل، را که مخلوطی از فسفر سفید و قرمز بود را به کار بردند.

با این حال آلمانی‌ها افتخار این اختراع را برای کامرر می‌دانند و اتریشی‌ها و مجارها نیز آن را به اتین رومر و پرشل نسبت می‌دهند. نخستین کارخانهٔکبریت‌سازی جهان توسط کامرر آلمانی در سال ۱۸۳۲ میلادی ساخته شد.

ایرانیان در گذشته چوب خشکی را که به آب گوگرد آغشته شده و سپس خشک می‌شد را کبریت می‌گفتند این کبریت‌ها با کمترین گرمایی افروخته می‌شد.^[۳][۴] نخستین کارخانه کبریت در ایران کبریت توکلی است.

قوطی کبریت

قوطی کبریت یا جعبهٔ کبریت، جعبه مانندی از مقوا (در گذشته از چوب نازک) است که به دو طرف سطح خارجی آن کاغذی نازک می‌چسبانند. طول این جعبه در حدود ۵ سانتی‌متر و عرضش در حدود ۳ سانتی‌متر می‌باشد و ارتفاعش در حدود یک سانتی‌متر و نیم است که چوب‌های کبریت را در آن می‌چینند. دو پهلوی این جعبه سنباده مانند و زبر است، تا پس از کشیدن کبریت بر آن سطح، کبریت آتش گیرد.

چوب کبریت

قطعه چوب باریک کوتاه که طولش بطور میانگین در حدود چهار سانتی‌متر است و معمولاً از چوب می‌باشد و یک سر آن به خمیر کبریت آغشته‌است.

پانویس

منابع

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔکبریت موجود است.

• فرهنگ واژهٔ دهخدا
• سی‍دی، مه‍دی، کتاب «تاریخ‍چه مخ‍تص‍ری از کب‍ریت در ایران»، ته‍ران، شماره کتاب‌شناسی ملی: ۳۳۷۷۸۰.
• تیموری، ابراهیم: اختراع کبریت. در: مجله «جلوه»، (ویرایش محمدتقی دانش‌پژوه). اردیبهشت ۱۳۲۵ - شماره ۱۱. ص۵۸۷. (در مالکیت عمومی).
•  

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: